Ο όρος “βιοποικιλότητα” άρχισε να χρησιμοποιείται ευρέως μετά τη συνάντηση και την υπογραφή της διακήρυξης της συνθήκης του “Ρίο” το 1992. Ο όρος ήταν γνωστός στην οικολογία πολύ πιο πριν από τη συνάντηση του Ρίο και χρησιμοποιούταν για να εκφράσει την ποικιλία των μορφών ζωής σε έναν συγκεκριμένο χώρο. Παρά όμως την απλότητα και σαφήνεια του όρου, το περιεχόμενό του είναι μια από τις πλέον αφηρημένες και αμφιλεγόμενες έννοιες της οικολογίας. Ο λόγος είναι ότι δεν υπάρχει μία αλλά πολλές βιοποικιλότητες, σε διάφορα επίπεδα οργάνωσης της ζωής και ότι δεν είναι ενιαίος ο τρόπος έκφρασης ή καλύτερα εκτίμησής της. Πρακτικά μπορούν να διακριθούν τέσσερα διαφορετικά επίπεδα βιοποικιλότητας, όπως γενετικής βιοποικιλότητας, βιοποικιλότητας των ειδών φυτών και ζώων, βιοποικιλότητα οικοσυστημάτων ή φυτοκοινωνιών (habitats) και της βιοποικιλότητας των τοπίων. Το καθένα από τα επίπεδα έχει διαφορετική σημασία και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι ενός ενιαίου συνόλου. Παρά τη διάκριση της βιοποικιλότητας σε διάφορα επίπεδα, η προστασία της πρέπει να αντιμετωπίζεται ως κάτι ενιαίο. Η προστασία κάθε επιπέδου εξαρτάται από την προστασία του προηγούμενου ή επόμενου επιπέδου. Η Ελλάδα διαθέτει μεγάλη βιοποικιλότητα σε όλα τα επίπεδά της (γενετική βιοποικιλότητα, βιοποικιλότητα ειδών, βιοποικιλότητα φυτοκοινωνιών- οικοσυστημάτων και βιοποικιλότητα τοπίων).
Ο ορατός κίνδυνος εξαφάνισης πολλών ειδών και αλλοίωσης της σύνθεσης και υποβάθμισης πολλών οικοτόπων, με αποτέλεσμα τη μείωση της βιοποικιλότητας σε παγκόσμιο επίπεδο, οδήγησαν στη διακήρυξη της διάσκεψης του Ρίο το 1992 και στην έκδοση της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ από μέρους της επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τον Οκτώβριο 2010 κατά την δέκατη Σύνοδο που πραγματοποιήθηκε στη Nagoya, Ιαπωνία υιοθετήθηκε το επικαιροποιημένο Στρατηγικό Σχέδιο για τη Βιοποικιλότητα με ορίζοντα τη δεκαετία 2011-2020. Τον Μάρτιο του 2011 εγκρίθηκε ο Ν. 3937 «Για τη διατήρηση της Βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις». Η Εθνική Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα της Ελλάδας που εγκρίθηκε με την Υ.Α. 40332 (ΦΕΚ 2383 Β΄/8-9-2014) αποτελεί σήμερα μια πραγματικότητα και την ολοκλήρωση μιας μακράς πορείας.
Η κυριότερη απειλή για τη βιοποικιλότητα είναι η καταστροφή ή/και υποβάθμιση των φυσικών οικοσυστημάτων από τις ανθρωπογενείς παρεμβάσεις, όπως η γεωργία ή τα αναπτυξιακά έργα σε οικολογικά ευαίσθητες περιοχές, η αλλαγή χρήσης γης, συμπεριλαμβάνοντας την αύξηση των τεχνητών επιφανειών και την επέκταση του οδικού δικτύου.
Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης ο βασικός πυλώνας για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας είναι το δίκτυο NATURA 2000. Η διαμόρφωση και λειτουργία του δικτύου βασίζεται στις δύο Οδηγίες της Ε.Ε. για τη φύση:
- Η Οδηγία για τους οικοτόπους (92/43/EΟK), προστατεύει τη βιοποικιλότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω της διατήρησης των φυσικών τύπων οικοτόπων και των ειδών φυτών και ζώων που αναφέρονται στα Παραρτήματά της.
- Η Οδηγία για τα άγρια πτηνά (2009/147/EK, πρώην 79/409/EK) θεσμοθετήθηκε με σκοπό την προστασία, τη διατήρηση, και τη ρύθμιση της εκμετάλλευσης όλων των άγριων πτηνών στην Ε.Ε., καθώς και περιοχών που είναι σημαντικές για αυτά.
Οι προστατευόμενες περιοχές που χαρακτηρίζονται βάσει των δύο αυτών Οδηγιών συγκροτούν το δίκτυο NATURA 2000, το μεγαλύτερο συνεκτικό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών στον κόσμο. Στόχος του δικτύου είναι να διασφαλίσει την µακροπρόθεσµη διατήρηση των πιο πολύτιµων και πλέον απειλούµενων ειδών και ενδιαιτηµάτων τους σε ικανοποιητικό επίπεδο. Μέχρι σήμερα οι τόποι Natura 2000 καλύπτουν το 18% των χερσαίων και σχεδόν το 9,5% των θαλάσσιων περιοχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στην Ελλάδα, το δίκτυο NATURA 2000 αποτελείται από 446 περιοχές, οι οποίες καλύπτουν περίπου το 28% της χερσαίας -ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στην Ευρώπη- και το 20% της θαλάσσιας έκτασης της χώρας. Στην εδαφική περιφέρεια της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Μακεδονίας Θράκης περιλαμβάνεται περίπου το 20% του συνόλου των ανωτέρω περιοχών και αφορούν σε 89 περιοχές του Δικτύου, εκ των οποίων οι 35 έχουν χαρακτηριστεί ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) για την ορνιθοπανίδα, 47 ως Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ), 4 περιοχές αποτελούν και ΖΕΠ και ΕΖΔ και 3 αποτελούν προτεινόμενους Τόπους Κοινοτικής Σημασίας.
Τα κράτη-μέλη της ΕΕ έχουν συγκεκριμένες υποχρεώσεις για τις περιοχές Natura 2000 και συγκεκριμένα α) να λαμβάνονται θετικά μέτρα, όπου χρειάζεται, για τη διατήρηση και την αποκατάσταση των συγκεκριμένων οικοτόπων και ειδών με σκοπό την καλύτερη διατήρησή τους και β) να αποφεύγονται δραστηριότητες που θα μπορούσαν να ενοχλήσουν κάποια είδη ή να καταστρέψουν οικοτόπους.
Καίριο ρόλο στη διαχείριση των τόπων που απαρτίζουν το Δίκτυο Natura 2000, στο ευρωπαϊκό κοινοτικό δίκαιο και κατ’ επέκταση στο εθνικό, διαδραματίζει το άρθρο 6 της Οδηγίας 92/43, καθώς παρέχει το πλαίσιο για τη διατήρηση και την προστασία των τόπων και περιλαμβάνει προληπτικές και διαδικαστικές απαιτήσεις.
Στο πλαίσιο που διαμορφώνεται από το υφιστάμενο κοινοτικό και εθνικό δίκαιο, που αναπτύχθηκε με γνώμονα το δίκτυο των περιοχών του Δικτύου για την προστασία και διατήρηση της βιοποικιλότητας και των αναπτυξιακών προκλήσεων, η Διεύθυνση Περιβάλλοντος και Χωροταξίας της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Μακεδονίας Θράκης (ΔΙΠΕΧΩΣ Α.Δ.Μ-Θ) ως αδειοδοτούσα αρχή καλείται να λαμβάνει αποφάσεις κατά την διαδικασία Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης για έργα και δραστηριότητες εντός προστατευόμενων περιοχών αλλά και για έργα εκτός προστατευόμενων περιοχών που δύνανται να τις επηρεάζουν, βάσει δέουσας εκτίμησης των επιπτώσεων. Για τα έργα αυτά κατά την υποβολή της Μ.Π.Ε. απαιτείται να συμπεριλαμβάνεται η μελέτη ειδικής οικολογικής αξιολόγησης που εστιάζει στις συνέπειες για την προστατευόμενη περιοχή Natura 2000 βάσει των στόχων διατήρησής της.
Η ΔΙΠΕΧΩΣ Α.Δ.Μ-Θ διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην επίτευξη του στόχου για την προστασία των περιοχών αυτών και την διατήρηση της βιοποικιλότητας καθώς ως «… αρμόδια αρχή συμφωνεί με το οικείο έργο ή δραστηριότητα μόνο αφού βεβαιωθεί ότι δεν θα παραβλάψει την ακεραιότητα της συγκεκριμένης περιοχής.» (άρθρο 10 του Ν.4014/2011, άρθρο 6.3 της Οδηγίας 92/43), ενώ η λήψη της σχετικής απόφασης για την έγκριση ή μη των περιβαλλοντικών όρων σε ορισμένες περιπτώσεις, δεδομένου ότι δεν υφίστανται τα διαχειριστικά σχέδια για όλες τις περιοχές Natura ούτε καθορισμένοι στόχοι διατήρησης και οι αναπτυξιακές προοπτικές έρχονται σε σύγκρουση με το προστατευταίο αντικείμενο, καθίσταται ιδιαίτερα πολύπλοκη.
Επιπλέον στο πλαίσιο διαχείρισης και προστασίας της βιοποικιλότητας, η ΔΙΠΕΧΩΣ Α.Δ.Μ-Θ έχει επιβλέψει τα ειδικά διαχειριστικά σχέδια των προστατευόμενων περιοχών της επικράτειας της όπως το Σχέδιο Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου των λιμνών Κορώνειας – Βόλβης & Μακεδονικών Τεμπών και το Σχέδιο Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Δέλτα Αξιού Λουδία Αλιάκμονα.
Μερόπη Γαβριηλίδου, ΠΕ Βιολόγων, ΔΙΠΕΧΩΣ Κ-Μ
Αθανασία Κάραλη, ΠΕ Περιβαλλοντολόγων, ΔΙΠΕΧΩΣ Α.Μ-Θ